Tr 
En 
Türkiye, İnsan Özgürlüğü Endeksi’nde son 24 yılının en kötü puanıyla 165 ülke arasında 142’nci sırada yer aldı. Hukukun üstünlüğü konusunda da son 24 yılın en düşük puanını alan Türkiye, ekonomik özgürlükler açısından da dibi gördü. Türkiye’nin özgürlükler konusunda kötü bir sıralamada yer almasına neden olan başlıca faktörler ise toplanma ve dernek kurma özgürlüğü, ifade özgürlüğü ve hukukun üstünlüğü olarak belirtildi.
ARMAĞAN TEZEL
Merkezi ABD’de bulunan Cato Enstitüsü ve Kanada’daki Fraser Enstitüsü, ortaklaşa hazırladıkları İnsan Özgürlüğü Endeksi 2024 raporunu yayımladı.
165 ülke ve bölgeyi kapsayan endeks, 86 farklı göstergeden elde edilen verilerle insani, bireysel ve ekonomik özgürlükleri değerlendirdi.
Bu özgürlükler, endekste; hukukun üstünlüğü, seyahat, din ve inanç, toplanma ve örgütlenme, ifade özgürlüğü, güvenlik ve emniyet, cinsiyet eşitliği ve mülkiyet hakları gibi toplam 86 başlıkta incelendi. Ülkelerdeki özgürlük durumları 0 ile 10 arasında bir puanlama sistemiyle değerlendirildi.
Rapora göre, pandemi sonrası süreçte dünya nüfusunun yüzde 87’sinin özgürlüğünde bir düşüş yaşandı.
Özellikle ifade özgürlüğü, hukukun üstünlüğü, hareket özgürlüğü ve toplanma özgürlüğü gibi temel alanlarda ciddi kayıplar gerçekleşti. Pandemi nedeniyle uygulanan hareket kısıtlamalarının ve diğer önlemlerin, özgürlüklerdeki gerilemede önemli bir rol oynadığı vurgulandı.
Rapora göre özgürlüklerdeki küresel gerileme, pandemi sonrası dönemde de devam etti.
Türkiye, son 24 yılın en kötü puanıyla 165 ülke arasında 142’nci sırada
2022 endeksinde 131’inci sırada yer alan Türkiye, 2024 endeksinde 165 ülke arasında 142’nci sırada yer aldı. Bir önceki yıla kıyasla 11 sıra gerileyen Türkiye’nin 2024 endeksindeki özgürlük puanı 5.28 olarak ölçüldü.
Türkiye, bu puanla Tanzanya, Papua Yeni Gine, Haiti, Moğolistan, Burkina Faso, Botswana, Madagaskar Cibuti, Bangladeş, Guatemala, Ruanda, Ukrayna, Uganda, Lübnan gibi ülkelerin gerisinde kaldı.
Türkiye’nin özgürlükler konusunda kötü bir sıralamada yer almasına neden olan başlıca faktörler ise toplanma ve dernek kurma özgürlüğü, ifade özgürlüğü ve hukukun üstünlüğü olarak belirtildi.
Hukukun üstünlüğü tanınmıyor, ifade ve bilgi edinme özgürlüğü yok
Türkiye’nin bireysel özgürlük puanıysa 5.06 olarak ölçüldü. Bu, Türkiye’nin son 24 yıldaki en düşük ikinci bireysel özgürlük puanı oldu. Ülkenin şu ana kadar bu kategorideki en düşük puanıysa 2018’deki 5.05.
Ülke, yalnızca bireysel özgürlükler dikkate alındığındaysa 2024’te 165 ülke arasında 132’nci sırada yer aldı. Türkiye’nin buna neden olan en zayıf bireysel özgürlükleri olarak da hukukun üstünlüğü, ifade ve bilgi edinme özgürlüğü, toplanma ve dernek kurma özgürlüğü gösterildi.
Prosedürel adalet, sivil adalet ve ceza adaleti kriterleri dikkate alınarak ölçülen hukukun üstünlüğü puanı, 10 üzerinden 3.6 oldu. Raporda, bunun Türkiye’nin hukukun üstünlüğü konusunda son 24 yılda aldığı en düşük puan olduğu belirtildi.
Basına doğrudan yapılan müdahaleler, Bertelsmann Vakfı Dönüşüm Endeksi (BTI), Freedom House’un ölçümleri, Sivil Özgürlük Veri Seti (CLD) ve V-Dem Enstitüsü verileri dikkate alınarak ölçülen ifade ve bilgi edinme özgürlüğü puanıysa 3.1 olarak kaydedildi. Bu puanın da Türkiye’nin bu konuda son 24 yılda aldığı en düşük ikinci puan olduğu kaydedildi.
Sivil topluma giriş ve çıkış, toplanma özgürlüğü, siyasi parti kurma/yönetme özgürlüğü, ve sivil toplum baskısı kriterleri dikkate alınarak ölçülen toplanma ve dernek kurma özgürlüğü puanı da 4.0 olarak belirtildi. Rapora göre Türkiye, 2016’dan beri bu puanı alıyor ve bu, ülkenin son 24 yıldaki en düşük puanı.
Türkiye, ekonomik özgürlükler açısından da dibi gördü: 2000’den beri en kötü yılını yaşadı
Rapora göre Türkiye, ekonomik özgürlükler açısından en kötü dönemini yaşıyor. Bu kategorideki puanı 10 üzerinden 5.57 olarak ölçülen Türkiye, 165 ülke arasında 138’inci sırada yer aldı.
Parasal büyüme, hukuk sistemi ve mülkiyet haklarının korunmasındaki eksiklikler ve piyasa düzenlemelerindeki belirsizlikler, Türkiye’nin ekonomik özgürlükler puanının düşmesine gerekçe olarak gösterildi.
Raporda, Türkiye’nin bir ekonomideki yüksek ihracat kaynaklı para miktarının artması anlamına gelen parasal büyüme puanı, 2024’te 3.3 olarak ölçüldü.
Yargı bağımsızlığı, tarafsız mahkemeler, mülkiyet hakları, polis ve suç, askeri müdahale, hukuk sisteminin bütünlüğü, sözleşmeler ve gayrimenkul kriterleri dikkate alınarak ölçülen hukuk sistemi ve mülkiyet hakları kategorisinin puan ortalaması, 4.8 oldu.
Askeri müdahale, (3.3), tarafsız mahkemeler (3.5), sözleşmeler (3.8) yargı bağımsızlığı (4.0) ve polis ve suç (5.3) Türkiye’nin bu kategorideki özgürlük puanı en düşük kriterleri olarak belirtildi.
Kredi piyasası düzenlemeleri, işgücü piyasası düzenlemeleri, iş düzenlemeleri, rekabet özgürlüğü dikkate alınarak ölçülen piyasa düzenlemelerinin puanıysa 5.6 oldu.
Bölgesel kıyaslamada Fas ve Lübnan’ın gerisinde
Türkiye, raporda değerlendirilen Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgesindeki ülkelerle kıyaslandığında da ortalamanın altında yer aldı. 11’inci sırada yer alan Türkiye, böylelikle Katar, Fas, Bahreyn, Lübnan, Tunus ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi ülkelerin gerisinde yer aldı.
En özgür ülke İsviçre, en az özgür olansa Suriye
En yüksek özgürlük seviyelerine sahip ülkelerin sıralandığı endeksteliisteye buradan ulaşabilirsiniz:
İlk 20’deki ülkeler, özellikle hukukun üstünlüğü, bireysel haklar ve ekonomik özgürlüklerin korunmasında başarılı performans gösterdi. İsviçre, hem kişisel hem de ekonomik özgürlüklerde liderliğini sürdürerek bir kez daha zirvede yer aldı.
Endeksin son sıralarında ise Sudan, Yemen, İran, Venezuela ve Suriye gibi özgürlüklerin neredeyse tamamen yok sayıldığı ülkeler yer aldı.
Bu ülkelerdeki temel sorunlar arasında hükümetin birey üzerindeki aşırı kontrolü, hukukun üstünlüğünün tamamen yok oluşu ve temel hakların ihlali gösterildi.
Batı Avrupa ve Kuzey Amerika, kadın özgürlüğünün en yüksek olduğu bölgeler
Raporda özgürlüklerin bölgesel dağılımı da analiz edildi. En yüksek özgürlük seviyelerine sahip bölgeler Kuzey Amerika (Kanada ve ABD), Batı Avrupa ve Okyanusya oldu.
En düşük özgürlük seviyelerine sahip bölgeler ise Orta Doğu ve Kuzey Afrika, Sahra Altı Afrika ve Güney Asya olarak belirtildi.
Kadın özgürlükleri açısından Kuzey Amerika ve Batı Avrupa öne çıkarken Orta Doğu ve Güney Asya gibi bölgeler en zayıf performansı sergiledi.