VPN sansürü araştırması: Hangi hükümetler hangi VPN servislerini engelliyor?

Top10VPN, sansür mekanizmalarının delinmesini önlemek için hangi ülkenin hangi VPN servisini ne sıklıkta erişime engellediğine dair kapsamlı bir araştırma yaptı. Rapora göre Çin zirvede yer alırken en çok engelleme yapan 10 ülkeden 7’si MENA bölgesinde bulunuyor.

ARMAĞAN TEZEL

VPN teknolojisi ve gizliliği artıran diğer teknolojiler, internetin büyük ölçüde kısıtlandığı ülkelerde yaşayan insanlar için hayati bir öneme sahip. Zira kullanıcılar, özellikle hükümetlerin siyasi iktidarsızlıklarını bastırmak için internete erişimi engelledikleri dönemlerde VPN servislerinden yararlanıyor.

Ancak sansürün artmasıyla birlikte VPN kullanımı da yaygınlaşınca sansür mekanizmasını devreye koyan hükümetler bu kez de VPN servislerine erişimi engellemeye başladı.

İnternet gizliliği ve özgürlüğünü savunan bağımsız VPN inceleme platformu Top10VPN, VPN sansürüne dair 2023’ün ilk yarısını ele aldığı kapsamlı bir araştırma yürüttü.

1 Ocak ile 15 Mayıs tarihleri arasında 100’den fazla ülkeden 13 milyondan fazla internet ölçüm testi analiz edilerek yapılan araştırma kapsamında hükümetler tarafından VPN servislerinin internet sitelerine uygulanan erişim engellerine odaklanıldı.

Çin, zirvede

Yayımlanan rapora göre Çin, yüzde 73 ile VPN servislerinin web sitelerine erişimi en çok engelleyen ülke oldu. Bu, Çin sınırları içerisinden bir VPN servisinin internet sitesine erişmek için yapılan her dört girişimden yalnızca birinin başarılı olduğu anlamına geliyor. 

Raporda, bu konudaki dünya ortalamasının ise 8 olduğu kaydedildi. Yani Çin’in VPN sansürü, dünya ortalamasının 9 katından dahi fazla. Ülkede VPN kullanımının yasak olduğunu belirtmekte de yarar var.

Çin’i, yüzde 69 ile özellikle Mahsa Amini ve benzeri toplumsal protestolar esnasında sosyal medyaya erişimi engelleyen İran takip etti.

Rapora göre VPN servislerinin internet sitelerini erişime en çok engelleyen 10 ülkeden 7’si Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerini kapsayan MENA bölgesinde bulunuyor: Yemen, Suudi Arabistan, Umman, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır, Katar, Özbekistan ve Rusya.

Bu ülkeler, hem çevrimiçi hem de çevrimdışı olarak bilgiye erişim ile ifade özgürlüğünü kısıtlamak konusunda uyguladıkları baskı politikalarla biliniyor.

Araştırmaya göre son yıllarda VPN ve diğer atlatma teknolojilerine yönelik kısıtlamaları artırmış olsa da Rusya’daki sansür, Çin ve İran’a kıyasla daha az.

Bu erişim engellerinin en düşük olduğu ülkeler ise Amerika Birleşik Devletleri, Hong Kong ve Birleşik Krallık. Buralarda VPN bağlantı girişimlerinin yaklaşık yüzde 4'ü engelleniyor.

Erişime en çok engellenen VPN’ler: Tor, TunnelBear, NordVPN

Araştırma kapsamında VPN servislerinin internet sitelerinin en çok hangi ülke(ler) tarafından erişime engellendiğine ve hangi VPN servislerinin engellendiğine de bakıldı.

Bazı ülkeler tüm VPN servislerini engellerken kimi de yalnızca birkaçını engelledi. Engellenen VPN servisleri ise en yaygın kullanılanlardan oluştu.

Buna göre güvenilirliğiyle bilinen Tor Projesi'nin internet sitesi, erişimi en çok kısıtlayan 10 ülke arasında en tutarlı şekilde, en çok engellenen web sitesi oldu. Tor’u, TunnelBear ile NordVPN takip etti. Bu üç VPN servisi, aynı zamanda en güvenli VPN servisleri olarak da biliniyor.

Görseldeki oranlar, o ülkeden ilgili VPN servisinin internet sitesine yapılan erişim girişimlerinin yüzde kaç oranında başarısız olduğuna işaret ediyor. 

Buna göre Katar’da 13 popüler VPN servisinin 10’unun internet sitesine yapılan erişim girişiminin tamamı başarısızlıkla sonuçlandı. Üçüne sorunsuz bir şekilde erişilebildi. Bu veri, Katar’ın 10 siteyi tamamen erişime engellediği, üçüne ise herhangi bir yaptırım uygulamadığı şeklinde de yorumlanabilir. 

Umman’da da buna benzer bir tablo var.

Çoğunlukla internet protokolleri engelleniyor

Araştırmada, hükümetlerin VPN sitelerine erişimi engellemek için kullandıkları stratejiler de ortaya kondu. 

Buna göre Çin ve İran, ağırlıklı olarak DNS müdahalesiyle engelleme yapıyor. Diğer ülkeler ise büyük oranda web sayfalarının görüntülenmesini, ziyaret etmek istediğiniz internet sitesiyle bağlantı kurmanızı sağlayan HTTP/HTTPS protokollerini bozuyor.

Verilere göre IP tabanlı engelleme artık eskisi kadar tercih edilmiyor. Bunun nedeni ise büyük ölçüde daha gelişmiş ve hedefe yönelik sansür yöntemlerinin artık daha basit ve pratik olması.

Türkiye’de durum nasıl?

Araştırmalar sırasında, VPN servislerinin internet sitelerine erişimi en çok engelleyen ülkeler arasında ilk 10 sırada yer almadığı için raporda Türkiye hakkında bir veri yer almadı.

Ancak 5 Kasım 2016’da T24’te yayımlanan “BTK, VPN servislerini engellemeye başladı” başlıklı haberde Bilgi Teknoloji Kurumunun (BTK), VPN servislerinin engellenmesi çin operatörlere talimat verdiği belirtiliyor:

“Bu akşam BTK tarafından operatörlere gönderilen bir talimat ile 5651 sayılı kanunun 6’ncı maddesinin 1’nci fıkrasının Ç bendi çerçevesinde VPN servislerinin kapatılması istendi. Bu servisler arasında Tor Project, VPN Master, Hotspot Shield VPN, Psiphon, Zenmate VPN, TunnelBear, Zero VPN, VyprVPN, Private Internet Access VPN, Espress VPN, IPVanish VPN var.”

Engelleme talimatı verilenler arasında TOP10VPN’in araştırmasında en çok engellenen VPN servisleri olan Tor ve TunnelBear de yer alıyor. Bu da olası bir engellemede, Türkiye’de de araştırmada yer alan VPN servislerinin engellenebileceği fikrini oluşturuyor.

'Kanunda VPN'leri engelleyebileceğimize dair hüküm var'

Mart 2018’de Umut Erdem imzasıyla Hürriyet gazetesinde yayımlanan “BTK’dan VPN çalışması” başlıklı haberde ise dönemin BTK İnternet Dairesi Bilişim Uzmanı Levent Gönenç’in VPN servislerini engellemek üzerine çalıştıklarına dair ifadeleri yer alıyor. 

Gönenç, VPN’ler aracılığıyla erişim engellerinin aşılmasını “dünyanın ortak bir sorunu” olarak nitelendiriyor:

“VPN gibi alternatif erişim engelleme yöntemlerini kullanmayla ilgili kanunda da hüküm var [...] Bununla ilgili çalışmamız şu anda mevcut, tedbir alınması amacıyla uyarılarımız erişim sağlayıcılara mevcut ve ciddi önlemler de aldık, test aşamasındayız, testlerimiz tamamlandıkça faz faz ilerlemeyi düşünüyoruz.”

Tüm bunlar, Türkiye'nin VPN servislerinin internet sitelerine erişimi engelleme fikrine uzak olmadığını gösteriyor. Bununla birlikte, 2022 yılında dezenformasyon yasası gibi bir düzenlemenin yürürlüğe girdiği de göz önünde bulundurulduğunda Türkiye'nin böyle bir engelleme yapmasının önünde herhangi bir engel olmadığı da görülüyor.