Hükümete serbest, yurttaşa yasak: Meta'nın şeffaflık sınavı

ELİF AKGÜL

Instagram’a erişim engeli getirilmesinin üzerinden 19 gün, yeniden açılmasının üzerinden ise 11 gün geçti. Hem hükümet hem de Meta yetkililerinden yapılan açıklamalara rağmen platformun neden kapandığı ve de neden açıldığı hâlâ bilinmiyor.

Instagram’ın erişime engellenmesi hem Meta hem de AKP hükümetinin şeffaf olmayan politikaları açısından malumun ilamı oldu.

Free Web Turkey’e konuşan bilişim hukukçusu Prof. Dr. Yaman Akdeniz, sürecin iki taraf açısından da şeffaflıktan uzak yürütüldüğünü söyledi. 

Akdeniz, Instagram açıldıktan sonra Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun’un bir paylaşımının görüntüsünü paylaştığını ve bu paylaşımın Instagram tarafından yayımdan kaldırıldığını söyledi.

Free Web Turkey'e konuşan Akdeniz, “Instagram ile Türkiye hükümeti arasında yapılan anlaşma ‘devlet büyüklerini’ mi kapsayacak, bizi kapsamayacak mı” diye sordu.

Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA) Eş Direktörü avukat Veysel Ok ise sürecin diğer sosyal medya platformları üzerindeki olası caydırıcı etkisine dikkat çekti.

Öncelikle şeffaflıktan uzak bir yasaklama pratiğiyle geçen, birbiriyle çelişen açıklamalar ve eylemlerle dolu bu süreci özetleyelim:

• 2 Ağustos’ta Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun, Hamas lideri İsmail Haniye için yapılan taziye paylaşımlarının Instagram tarafından kaldırılmasını kınayan bir tweet attı.

• Aynı gün Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumunun (BTK) 2 Ağustos tarihli kararıyla Instagram’a erişim engeli getirildi.

• Bunun üzerine bir açıklama yapan Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, Instagram’ın “katalog suçlar” gerekçesiyle verilen erişim engeli kararlarına uymadığı için böyle bir karar aldıklarını söyledi. 

• 5651 sayılı İnternet Ortaminda Yapilan Yayinlarin Düzenlenmesi̇ Ve Bu Yayinlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edi̇lmesi̇ Hakkinda Kanun’un 8/A maddesindeki “BTK başkanı tarafından verilen erişim engeli kararı 24 saat içerisinde sulh ceza hakiminin onayına sunulur. Hakim, 48 saat içinde kararını açıklar. Aksi halde karar kendiliğinden kalkar” ifadesine rağmen 10 günlük erişim engeli boyunca bir mahkeme kararı da verilmedi karar da kalkmadı.

• Middle East Eye’dan Ragıp Soylu’nun 9 Ağustos tarihli haberine göre, bu süreçte Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Bizi büyük bir dert içine soktun” ifadesiyle Bakan Uraloğlu’na tepki gösterdi.

• 10 Ağustos’ta Twitter hesabından bir canlı yayın yapan Uraloğlu, Meta’ya sundukların şartların kabul edildiğini ve şirketin Türkiye’deki yasaları dikkate alacağını ifade ederek anlaşmaya vardıklarını duyurdu. Öte yandan Bakan’ın 3 dakika 18 saniyelik canlı yayını yarıda kesildi.
• Erişim engeli, bu açıklamadan bir saat sonra kaldırıldı.

• Erişim engelinin kalkmasının ardından Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun, Instagram hesabından “Şehadetinin 10. gününde şehit İsmail Heniye’yi rahmet ve minnetle anıyorum. Filistin Özgür olana, insanlığa karşı soykırım suçu işleyenler hesap verene kadar Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan’ın liderliğinde mücadelemiz sürecek” paylaşımı yaptı. Instagram, Altun’un paylaşımına “Bu gönderi Topluluk Kurallarımıza aykırıdır ancak kamuoyunun farkındalığı için Instagram'da bırakılmıştır” notunu ekledi.

• 13 Ağustos’ta bir açıklama yapan Meta, “Instagram'ın Türkiye'de tekrar faaliyete geçtiğini görmekten mutluluk duyuyoruz. Yetkililerle diyalog halindeyiz ve ihlal eden içerik ve hesaplar hakkında işlem yapmaya devam edeceğiz. Bu, Tehlikeli Örgütler ve Kişiler politikamızı ihlal eden içerikleri kaldırmayı ve uygun durumlarda haber değeri olan ödenekleri uygulamayı içeriyor” dedi.

Peki Meta gerçekten de Bakan Uraloğlu’nun açıkladığı gibi Türkiye vatandaşı kullanıcıların haklarını korudu mu? Buna cevap çok gecikmedi. 

Fahrettin Altun'un İsmail Haniye için yayımladığı taziye paylaşımının ekran görüntüsünü paylaşan bilişim hukukçusu Prof. Dr. Yaman Akdeniz, Meta’dan aldığı bildirimle bu paylaşımının kaldırıldığını öğrendi. Akdeniz, bu paylaşımının Meta’nın ‘Tehlikeli Örgütler ve Kişiler Politikası’nı ihlal ettiği için kaldırıldığını söyledi. 

Akdeniz: Sınır nerede çiziliyor?

Bir diğer ifadeyle Altun’un kullanıcı haklarını koruyan Meta, Akdeniz’in paylaşımı için aynı hassasiyeti göstermedi.

Akdeniz, bu durum için “Hem farklı bir değerlendirme söz konusu hem de farklı değerlendirmelerin hangi kriterler çerçevesinde yapıldığı belli değil” yorumunu yaptı.

“Altun siyasetçi olduğu için mi paylaşımı duruyor yoksa paylaşımının haber değeri olduğu için mi?” diye soran Akdeniz, “O farklı değerlendirmeye kimler tabi, bu ‘anlaşmanın’ bir parçası mı, anlaşma ‘devlet büyüklerini’ mi kapsayacak, bizleri kapsamayacak mı, sınır nerede çiziliyor?” dedi.

Akdeniz, bunun da keyfi bir sansür olduğunu söyledi.

Wikipedia ve YouTube’un sansüre karşı Anayasa Mahkemesi’ne başvuru yoluna gittiğini hatırlatan Akdeniz, Meta’nın ise bu yolu tercih etmediğinin altını çizdi. 

“Anlaşmanın” belirsizliğine dikkat çeken Akdeniz, “İki tarafta da şeffaflık yok. Instagram sekiz gün boyunca kapalı kalmış. Bir anlaşmaya varıldıysa iki tarafın birlikte ya da eş zamanlı olarak açıklama yapması beklenir. Oysa Meta, üç gün sonraki açıklamasında da bir şey demiyor” diye konuştu.

Ok: Diğer platformlara bir mesaj

MLSA Eş Direktörü avukat Veysel Ok da hükümetin yanı sıra etik olarak Instagram’ın da bu anlaşmanın detaylarını açıklamakla yükümlü olduğunu söyledi. 

“Bu süreç Instagram’ın ya da diğer mecraların güvende olmadığını, her an kapatılabileceğini gösteriyor” diyen Ok şöyle devam etti:

“Instagram’ın kapalı kaldığı sekiz gün ve bu süreçte yaşanan belirsizlikler diğer platformlara da net bir mesaj veriyor. ‘Ya bizim kırmızı çizgilerimize uyarsınız ya da sizi kapatırız’ denmek isteniyor.”

MLSA, Instagram’a getirilen erişim engeli kararın iptali için dava açtı. Ancak ABD merkezli Meta’ya karşı herhangi bir hukuki adım atılmış değil. Hem Akdeniz hem de Ok, mevzuatta bunun mümkün olmadığını, Meta için bu konuda adımın ancak ABD’de atılabileceğini söyledi.

Nisan 2024 tarihli bir araştırmaya göre Instagram’ın aylık kullanıcı sayısı 2 milyara ulaştı. Instagram her 2 milyar kullanıcının fotoğraflarına, anılarına, fikilerine, alışkanlıklarına erişiyor ve bunları depolayıp paylaşıyor. Bu iki milyar kullanıcıya karşı -en azından Türkiye Cumhuriyeti mevzuatı çerçevesinde- hiçbir sorumluluk ise taşımıyor.

Son 19 günlük sürece baktığımızda Insragram’ın neden kapandığı, neden açıldığı ve hatta anlaşmada verilen sözlere uyup uymadığı kamuoyunca bilinmiyor.